Ik ben de laatste tijd veel bezig met Systeemdenken in de praktijk van alledag in organisaties. Na een gemeente ben ik nu in een bank bezig met de incompany Systeemdenken waarin we naast het leren van wat Systeemdenken is, het ook direct toepassen: welke patronen zijn hier actief en wat brengen ze ons en wat kosten ze ons? En wat doe ik, bewust of onbewust hierin? Door hiermee bezig te zijn kom je als deelnemer automatisch op de vraag: wat is mijn plek hier, in dit systeem?

Als je hier meer zicht op wil krijgen, werkt het goed om onderscheid te maken tussen de aangeboden plek, de primaire plek en de dienende plek. Ik weet niet helemaal zeker hoe het ‘officieel’ hoort, maar mijn insteek is dat je het meest effectief bent in een organisatie als je op alle plekken regelmatig bent.

• Aangeboden plek: de plek die het systeem jou aanbiedt. “Dat kan jíj́ heel goed!” Voordat je het weet doe je het al, want hier krijg je applaus en word je geprezen om wat je doet. Hier ben je óók om verbinding en draagvlak te creëren.
• Primaire plek: de plek waar je vanzelf ‘aan’ gaat, waar je drijfveren zitten, waar je energie van krijgt. Hier ben je óók om op te laden.
• Dienende plek: de plek waar je het systeem helpt iets te zien of te veranderen. Ook al zou je hiervoor worden gevraagd, hier krijg je geen applaus. Hier ben je degene die het ongemak op tafel legt of de pijnpunten zichtbaar maakt.

De schoonheid van Systeemdenken zit ‘m wat mij betreft in het steeds kijken naar de wisselwerking tussen jou en het systeem en te ontschuldigen. Je bent als het ware steeds weer opnieuw nieuwsgierig naar hoe het komt dat je weer iets hebt gedaan in het systeem waarvan je weet dat het eigenlijk niet klopt. Het systeem kent vele verleidingen en trucs om jou op de aangeboden plek te krijgen. En daarmee het systeem te bevestigen in wat je eigenlijk niet wilt.

Het komt regelmatig voor dat een organisatie iets wat ze lastig vindt ‘uitbesteedt’ aan een externe of nieuwe medewerker. Daarmee wordt de dienende plek buiten de organisatie gelegd. Als je bijvoorbeeld gevraagd wordt om als nieuwe teamleider eens flink duidelijk te zijn naar medewerkers, is dit de aangeboden plek. En tegelijk zit er ook een soms onzichtbare dienende plek aan vast: juist niet in te gaan op deze vraag, maar het gesprek aangaan met je leidinggevenden wat maakt dat ze dit aan jou vragen en het niet zelf kunnen doen. Dat is dienend, maar ook wel pijnlijk.

Door steeds weer terug te gaan naar je primaire plek kun je jezelf voeden en van daaruit naar de dienende en aangeboden plek gaan. Wat ik graag kom brengen, mijn primaire plek, is mensen dichter bij zichzelf te brengen en hun eigen primaire plek. Dat kan best vaag klinken, maar dat is het naar mijn idee niet. Wie weet nou niet wanneer het als vanzelf gaat, waar je veel energie krijgt van de dingen die je doet in plaats van dat het je energie kost? Dát is je primaire plek. Ben je daar vaak genoeg?