Sociale veiligheid
Graag wil ik je iets vertellen over ‘sociale veiligheid’ op de werkvloer. Wellicht kun je het woord ‘veilig’, ‘onveilig’ of ‘grensoverschrijdend gedrag’ niet goed meer horen? Enige moedeloosheid lijkt me niet vreemd; het komt in zoveel gesprekken, nieuwsitems en op sociale media aan de orde. Gesprekken kunnen fel worden en sommige mensen zijn bang het verkeerde te zeggen. Soms wordt in statische en procedurele termen gepraat zonder dat mensen zich hierdoor veiliger gaan voelen. Dit blog schrijf ik vooral om jou als lezer een paar handvatten te bieden, zodat jij op jouw manier een positieve bijdrage kunt leveren aan de veiligheid op jouw werkplek.
Uit onderzoek blijkt dat sociale veiligheid ‘het’ geheim is van succesvolle teams. Maar deze veiligheid is niet vanzelfsprekend. Mensen voelen zich pas veilig als er (zelf)vertrouwen is, als ze vrijmoedig kunnen spreken en als er een gezamenlijke wens is om het verschil te maken (bron: ‘Psychologische veiligheid’, Beks & van der Loo).
Positieve bijdrage leveren
Vanuit mijn rol als extern vertrouwenspersoon kan ik een bijdrage leveren aan het sociaal veiliger maken van de werkplek. Daar ben ik best trots op, vooral omdat het management en medewerkers mij weten te vinden als ze me even nodig hebben. Hoe eerder iemand iets bespreekt, hoe groter de kans dat het snel wordt opgelost en dat het vertrouwen in de onderlinge werkrelatie weer geleidelijk kan worden hersteld.
Regelmatig volg ik verdiepingscursussen voor vertrouwenspersonen. Tijdens zo’n cursus sprak de trainer over het begrip ‘micro-agressie’ (= terloopse uitsluiting, zie dit filmpje). Hij gebruikte daarbij de woorden: “passeren is legitimeren”. Het klonk zo helder en eenvoudig. Maar wat maakt dat je het soms toch wél laat passeren?
Waarschijnlijk weet je dat je een bijdrage levert aan de veiligheid als je je vrijmoedig uitspreekt. Toch aarzel je soms want je wilt liever geen moeilijkheden en ook geen klikspaan zijn. Wellicht denk je dat je ‘ertegen moet kunnen’, heb je het zelf ook laten gebeuren of denk je dat het niet helpt als je er iets van zegt.
Juist als je dit soort twijfels hebt, is het goed om eens te spreken met onpartijdig iemand zoals een vertrouwenspersoon. Deze zal je nooit dwingen om iets te melden maar kan jou wel ondersteunen en adviseren om helder te maken wat jij kunt/wilt doen of laten.
Handvatten en tips
Dit heeft de ervaring mij inmiddels geleerd:
- Neem sociale veiligheid serieus. Zet het daarom regelmatig op de agenda. Zoek een aanleiding, nodig een gast (of jullie vertrouwenspersoon) uit, verwijs naar een artikel etc. En tegelijkertijd:
- Realiseer je dat we allemaal uitsluiten en met enige regelmaat onbewust discrimineren. Dit is de gewone, dagelijkse realiteit (zie ook dit filmpje). Laat je erdoor motiveren. Hoe bewuster je wordt, hoe eenvoudiger het is om grenzen te stellen en deze te accepteren van een ander. Check je onderbuikgevoel: is er daadwerkelijk iets aan de hand of is dit omdat je vooroordelen hebt?
- Spreek met je collega’s over vormen van ‘terloopse uitsluiting’, daarmee voorkom je wellicht veel leed. Let wel op: spreek niet in termen van ‘goed, fout, schuld, dader of slachtoffer’. Regel het niet dicht, want hoe sterker de sociale norm hoe meer uitsluiting er plaats vindt. Neem gewoon je verantwoordelijkheid en verplaats je in een ander, juist als het gedrag van deze persoon niet op dat van jou lijkt.
- Spreek met de mensen in je team over wat jullie beschouwen als grensoverschrijdend. Accepteer de verschillen en stel hoogstens een ondergrens vast. Het gesprek is belangrijker dan het resultaat. Als vertrouwenspersoon heb ik geleerd: alles wat de ander als zodanig ervaart ís grensoverschrijdend. Zo eenvoudig is het dus eigenlijk.
- Als iemand een grens aangeeft; respecteer deze. Hoe? Zeg niet: “Zo had ik het niet bedoeld” en vertel ook niet wat jouw intenties waren. Zeg bijvoorbeeld wel: “Sorry, dat lijkt me frustrerend/vervelend.” En stel de vraag: “Is er nog voldoende vertrouwen om verder te praten? Ik wil ervan leren”. Als het gesprek dan verder gaat bedenk dan samen heel concreet en voor beiden haalbaar wat je wel kunt doen.
- Als je je wel eens afvraagt of iemand jouw gedrag als grensoverschrijdend ervaart: vraag het gewoon! Wees oprecht benieuwd en vraag de ander om een eerlijk antwoord. Vertel dan ook dat je bereid bent om te leren hoe het anders kan.
- En tenslotte: doe jezelf een plezier, heb lef en wees vrijmoedig! Soms helpt het om vooraf de steun van jouw leidinggevende te vragen. Werkt het niet of pakt het verkeerd uit? Vraag om hulp. En uiteindelijk: blijf niet jarenlang werken op een plek waar je je niet meer veilig voelt. Zoek dan ander werk, je bent het waard.
Ik wens je in ieder geval een mooie en veilige werkplek toe!
Misschien ben je ook geïnteresseerd in gerelateerde onderwerpen:
